Haliç Sanat – Tarihi Fener Evleri
Haliç’in sanat havzasına dönüştürülme çalışmasının önemli bir adımı olan Haliç Sanat’ın ilk üç binası olan restorasyon süreci tamamlanarak Haliç Sanat 1, Haliç Sanat 2, Haliç Sanat 3 isimleri ile ziyarete açıldı. Biz de hemen kolları sıvadık ve şehre, hem kültür – sanat mekanı hem de çağdaş sanat galerisi olarak kazandırılan “Tarihi Fener Evleri”ni gezdik.
İBB Miras tarafından yürütülen çalışmaların tamamlanması ile ziyarete açılan, 18. yüzyıla tarihlenen bu yapıları sanat tarihine, kültüre, mimariye, şehir ve bölge planlamasına, İstanbul’un çok kültürlü dokusunun zenginliğine tanıklık etmek isteyenler mutlaka gezmeli. 😊
Haliç Sanat’ta Ne Görülebilir?
Depo, konaklama ihtiyacı, saklama mekanı ve eğlence amacıyla pek çok farklı fonksiyonda incelenebilen bu yapılar, tarih boyunca başka coğrafyalardaki farklı örneklerinde olduğu gibi taş oda olarak isimlendirilen, eski Fener Balat evlerinin restorasyonu ile ortaya çıkmış.
Haliç Sanat’ta Fener Evleri’nin eski hallerini görebilir, yer yer günümüze ulaşan duvar işlemelerini inceleyebilir, çağdaş sanat alanına dönüştürülen bu evlerdeki güncel sergileri de gezebilirsiniz. Ayrıca Fener Evleri’nden Haliç Sanat 3’te işletmesi Beltur tarafından yapılan kafede soluklanabilir, kahvenizi içebilir, hem bu tarihi yapıları hem de Haliç’i seyre dalabilirsiniz.
Haliç Sanat’ın Tarihçesi
Fener Evleri’nin yapısını ve önemini anlamak için Haliç Sanat’a dönüştülen Fener Balat Evleri’nin tarihine bakalım. Osmanlı öncesi Fanarion adını taşıyan Haliç kıyısının en önemli deniz fenerinin bulunduğu bu semte Fener Kapısı anlamındaki kapıdan giriliyormuş. Fener Kapısı’nın bulunduğu Haliç bölgesindeki ilk yerleşme MÖ 7. yüzyıla kadar uzanıyor. İstanbul’un fethinden sonra, burayı ticari ve kültürel açıdan hareketlendirmek amacı ile kente inanç ve ticaret özgürlüğü getirilince Rum ve Bizans aileleri Fener bölgesine yerleşmişler. Böylece bu bölge, varlıklı Musevilerle Rumların oturdukları bir yer haline gelmiş. Patrikhane nedeniyle de Fener dini bir merkez olmuş; zamanla da Egeli ve İstanbullu sivil yapısı ile önem kazanmış.
Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. yüzyılda önem kazanan batılılaşma, toplumun her kesimini etkilerken Rum toplumunun Osmanlı’da ve batıda ön plana çıkmasını sağlamış. Tanzimat ve Islahat Fermanları ile de Rum toplumu Osmanlı vatandaşlığı kazanmış ve refah düzeyinin artması, yaşam tarzının değişmesi yapılara ve mimariye de etki etmiş.
Haliç Sanat’ın Mimari Yapısı Nasıl?
Tarihi Fener Evleri olarak adlandırılan bu yapılar, 18. yüzyıl İstanbul sivil mimarisinde önemli bir yer oluşturmuş. Yapıların kalın duvarları, küçük pencerelerini örten kalın parmaklıkları Ortaçağ konaklarını anımsatan, korunaklı nitelikte. Ama koruma ve savunma amaçlı yapılmayan bu evler, yalıların eklentisi konumunda olup ana yapıya girişte selamlık olma özelliğinde var olmuş.
Sahiplerinin etnik kökeni nedeniyle korunma psikolojisinin varlığıyla gündelik hayattaki kısıtlamaların Tanzimat’a kadarki süreci, bu yapı türünün varlığını zorunlu kılmış. Mimari açıdan Balkanlar’ın kule evleriyle, Anadolu’daki ve Güney eyaletlerindeki saklama yapıları ile benzerlik gösterdiğini de bu anlamda söyleyebiliriz.
17. yüzyıl sonu 18. yüzyıl başı yapılan bu yapılar, Fener beylerine ait yalıların taş odası özelliğinde. Bu evler, Osmanlı tarihinde önemli roller oynamış, Fenerli büyük Rum ailelerinin daha büyük konut komplekslerinden arta kalan ve o evlerin selamlık ya da divanhanesi olarak kabul edilebilecek yapılar olmuş. Tabi bu yapıların mimarisine bakınca elit sınıfın göstergesi olmakla beraber, korunaklı yapılanmaları yönüyle de yönetimin mevcut baskısını da yansıttığını anlıyoruz.
Fener Evleri’ni iki grupta inceleyebiliriz. İlk grubu oluşturan evler, iki katlı ve çok mekanlı plana sahip yapılar. Konum özelliği olarak mevcut parsel sınırları içinde bağımsız yerleşim düzeninde ve mekansal kurguları nedeniyle konut işlevini yerine getirebilecek niteliktedirler. İkinci grup ise yine iki katlı olmakla beraber her katta tek mekan özelliği gösteren bir planlamaya sahipler.
Fener Evleri, taş-tuğla duvarları, kemerli pencereleri ve cephe özellikleriyle dikkat çekiyor. Üst katlarda merdivenin açıldığı bir sofa ile iç dekorasyonu ve özellikle tavanıyla etkileyici bir mekan olan evin başodası yer alıyor. Üst katların, esas yaşamın geçtiği mekanlar olmuş. Restorasyon süreci ile özellikle duvar-tavan detaylarında ortaya çıkan şekilleri çok estetik bulduk ve beğendik.
İBB Miras ile Haliç Sanat Havzası
Toplamda 5 evden oluşması planlanan Haliç Sanat’ın diğer iki evinde, hemen karşı tarafta yer alan Haliç Tersanesi’nde ve Haliç Sanat’ın ilerisinde yer alan Feshane’de de çalışmalar devam ediyor. Bu çalışmalarla beraber Haliç’in İstanbul’un sanat havzasına dönüştürülmesi planlanıyor.
Haliç Sanat Nerede Bulunuyor?
Fener Evleri Cibali-Ayvansaray arasında yer alıyor. Haliç Sanat 1, Haliç Sanat 2 ve Haliç Sanat 3 olarak adlandırılan evler birbirine birkaç dakikalık yürüme mesafesinde bulunuyor.
Haliç Sanat’a Nasıl Nasıl Gidilir?
Fener ve Balat, Eminönü, Karaköy veya Eyüp’ten ortalama 5 km kadar bir mesafede. Yürümeyi sevenler için yürüme mesafesinde diyebiliriz. 🙂
Fener ve Balat’a ulaşım için en pratik ve kolay yol, Eminönü’nden kalkan ve Haliç üzerinden sahil yolunu takip eden tramvay veya Eminönü ve Taksim’den kalkan İETT Otobüsleri‘ni kullanmak.
Diğer pratik bir yol ise, Metrobüs ile Ayvansaray durağında veya Metro (M2 hattı) ile Haliç durağında indikten sonra sahil yolu üzerinden yaklaşık 15 dakikalık bir yürüyüş veya buradan yine Eminönü istikametine giden İETT Otobüsleri’ni kullanmak.
Raylı sistemler için İstanbul Raylı Sistemler Haritası, İETT Belediye Otobüs sefer ve durakları için İETT Hat ve Durak Arama ve şehir hatları vapurları için İstanbul Şehir Hatları Vapur Seferleri sayfasına bakabilirsiniz.
Haliç Sanat Hangi Günler Açık?
Pazartesi günleri hariç haftanın her günü 09:00-18:00 saatleri arası açık.
Haliç Sanat’ı Gezmek Ücretli mi?
Haliç Sanat’ı ücretsiz bir şekilde gezebilirsiniz.
Kaynaklar:
- İBB Haliç Sanat Bilgi Panoları
- Osmanlı Sivil Mimarlığında İstanbul’daki Taş Odalar ve Fener Evleri / Yıldız Teknik Üniversitesi
